ΛΙΛΑΙΑ (ΚΑΤΩ ΑΓΟΡΙΑΝΗ)
Η Λιλαία (Κάτω Αγόριανη), είναι ένα όμορφο παραδοσιακό χωριό, 200 περίπου κατοίκων, στους βόρειους πρόποδες του Παρνασσού και σε υψόμετρο 320 μέτρων. Έχει άφθονα τρεχούμενα νερά και πλούσια βλάστηση. Το χωριό διατηρεί το παραδοσιακό του χρώμα αφού κυριαρχούν τα πέτρινα σπίτια με τις πλακόστρωτες αυλές. Ανατολικά και Δυτικά του χωριού βρίσκονται τα δύο Κεφαλόβρυσα, τα νερά των οποίων τροφοδοτούν τον Βοιωτικό Κηφισό. Η σκιά των αιωνόβιων πλατανιών που υπάρχουν εκεί είναι το ιδανικό μέρος για να έρθετε σε επαφή με τη φύση και να χαλαρώσετε.
«Η Λίλαια έχει θέατρο, αγορά, λουτρά .Υπάρχουν δε και ιερά του Απόλλωνα και ένα της Άρτεμης με όρθια αγάλματα από πεντελικό μάρμαρο, Αττικής τεχνοτροπίας» Παυσανίας.
Δίπλα στο χωριό κατεβαίνει ορμητικά ο Αγοριανίτης που με τα νερά του παλαιότερα κινούνταν οι μύλοι του χωριού, ερείπια των οποίων συναντάμε και σήμερα. Η παλιά ονομασία του χωριού ήταν Κάτω Αγόριανη, διότι δημιουργήθηκε από μετοίκιση των κατοίκων της Αγόριανης (Επταλόφου) τον 19ο αιώνα.
Το σημερινό επίσημο όνομά της το οφείλει στην Αρχαιότατη Φωκική πόλη Λίλαια, για την οποία ο Παυσανίας γράφει : «Η Λίλαια έχει θέατρο, αγορά ,λουτρά .Υπάρχουν δε και ιερά του Απόλλωνα και ένα της Άρτεμης με όρθια αγάλματα από πεντελικό μάρμαρο, Αττικής τεχνοτροπίας». Για τη Λίλαια λένε ότι ήταν μια από τις ονομαζόμενες Ναϊάδες, κόρη του ποτάμιου θεού Κηφισού. Από τη νύμφη αυτή λένε ότι πήρε το όνομα η πόλη. Η Λιλαία καταστράφηκε από τον Φίλιππο Β΄ το 346 π.X. Η αρχαία πόλη της Λίλαιας γνώρισε την ακμή μεταξύ 7ου και 10ου αιώνα π.Χ. Τα τείχη της είχαν σχήμα τετράγωνο και εκτείνονταν από τον κάμπο μέχρι τους πρόποδες του Παρνασσού. Οι πύργοι της ήταν πολλοί και ορισμένοι διατηρούν ακόμη τα παράθυρα και τις πολεμίστρες τους. Ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών και Αθηνών. Στην κορυφή του λόφου ο κεντρικός πύργος είναι προσβάσιμος μέσω ενός μονοπατιού με τα πόδια, αλλά και με τζιπ. Η θέα είναι εκθαμβωτική, καθώς φαίνεται ολόκληρος ο κάμπος και τα γύρω χωριά. Η Λιλαία κάηκε ολοσχερώς στην κατοχή το 1943 από τους κατακτητές και για το λόγο αυτό πήρε τον τίτλο «Μαρτυρικό χωριό».
